Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży to temat, który w ostatnich latach zyskuje na znaczeniu. Coraz więcej badań i raportów wskazuje na pogarszający się stan psychiczny najmłodszych członków naszego społeczeństwa. Problemy takie jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania czy samookaleczenia dotykają coraz większej liczby dzieci i nastolatków. Sytuacja ta wymaga pilnych działań ze strony rodziców, opiekunów, nauczycieli oraz specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego.
Celem artykułu jest przybliżenie tematyki zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, przedstawienie aktualnych danych statystycznych, omówienie najczęstszych problemów oraz zaproponowanie rozwiązań, które mogą przyczynić się do poprawy sytuacji. Artykuł oparty jest na najnowszych raportach i badaniach, m.in. raporcie Fundacji UNAWEZA „Młode Głowy. Otwarcie o zdrowiu psychicznym” oraz raporcie Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Dzieci się liczą 2022„.
Aktualne dane statystyczne
Badania przeprowadzone w ostatnich latach pokazują niepokojące dane dotyczące stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce:
- 52,4% dzieci i młodzieży odczuwa brak motywacji do działania,
- 28% uczniów nie ma chęci do życia,
- 37,5% uczniów czuje się samotnych,
- 32,5% nie akceptuje tego jak wygląd,
- W 2021 r. co piąty nastolatek zmarł w wyniku samobójstwa,
- W 2022 r. dzieci i nastolatkowie podjęli o 140% więcej prób samobójczych niż w 2020 r.
Dane te pokazują skalę problemu i wskazują na pilną potrzebę podjęcia działań na rzecz poprawy zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Najczęstsze problemy
Wśród najczęstszych problemów związanych ze zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży wymienić można:
- Depresję i zaburzenia nastroju.
- Zaburzenia lękowe.
- Zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia).
- Samookaleczenia.
- Uzależnienia (od substancji psychoaktywnych, internetu, gier).
- Zaburzenia zachowania (agresja, przemoc).
- Trudności w relacjach z rówieśnikami.
Problemy te często współwystępują ze sobą i mają złożone podłoże. Mogą wynikać zarówno z czynników biologicznych i genetycznych, jak i środowiskowych, rodzinnych czy społecznych. Ważne jest, aby nie bagatelizować pierwszych niepokojących sygnałów i odpowiednio wcześnie reagować, oferując dziecku wsparcie i pomoc.
Przyczyny kryzysu
Przyczyny pogarszającego się stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży są złożone i wieloaspektowe. Wśród najważniejszych czynników wymienić można:
- Presję społeczną i edukacyjną – oczekiwania rodziców, nauczycieli, rówieśników, które często są zbyt wysokie i nieadekwatne do możliwości dziecka.
- Cyberprzemoc i zagrożenia związane z internetem – hejt, wykluczenie, uzależnienie od mediów społecznościowych i gier.
- Nierówne warunki społeczno-ekonomiczne – ubóstwo, wykluczenie społeczne, brak dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej.
- Konflikty i przemoc w rodzinie – kłótnie rodziców, przemoc fizyczna i psychiczna, nadużywanie alkoholu przez opiekunów.
- Brak wsparcia ze strony bliskich – samotność, niezrozumienie, brak czasu i uwagi poświęcanej dziecku przez rodziców.
- Pandemię COVID-19 – izolacja, stres, lęk przed chorobą, utrata bliskich, zdalna edukacja.
Czynniki te nakładają się na siebie i kumulują, prowadząc do przeciążenia psychicznego dzieci i młodzieży. Ważne jest, aby mieć świadomość tych zagrożeń i starać się im przeciwdziałać, budując bezpieczne i wspierające środowisko dla rozwoju młodego człowieka.
Dostępność pomocy specjalistycznej
Jednym z kluczowych problemów w obszarze zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży jest niewystarczająca dostępność pomocy specjalistycznej. Czas oczekiwania na wizytę u psychiatry dziecięcego czy psychologa jest często bardzo długi, a liczba specjalistów nieadekwatna do potrzeb.
W 2020 roku w Polsce było zaledwie 496 lekarzy specjalistów w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży. To stanowczo za mało, biorąc pod uwagę skalę problemów i liczbę dzieci potrzebujących pomocy. Konieczne jest zwiększenie nakładów na psychiatrię dziecięcą, kształcenie większej liczby specjalistów oraz rozwój różnorodnych form wsparcia – od poradni psychologiczno-pedagogicznych, przez oddziały dzienne, po hostele i oddziały całodobowe.
Rola rodziny i szkoły
W profilaktyce i wczesnym wykrywaniu problemów zdrowia psychicznego kluczową rolę odgrywają rodzice, opiekunowie oraz nauczyciele i wychowawcy. To oni mają codzienny kontakt z dzieckiem, obserwują jego zachowanie i mogą zauważyć pierwsze niepokojące sygnały.
Ważne jest, aby rodzice:
- Poświęcali dziecku czas i uwagę, budowali z nim bliską, opartą na zaufaniu relację.
- Interesowali się jego sprawami, rozmawiali o problemach i emocjach.
- Zapewniali poczucie bezpieczeństwa i akceptacji.
- Reagowali na niepokojące sygnały, nie bagatelizowali problemów.
- W razie potrzeby szukali pomocy u specjalistów.
Z kolei rolą szkoły jest:
- Budowanie przyjaznego, wspierającego klimatu, przeciwdziałanie przemocy i wykluczeniu.
- Edukacja na temat zdrowia psychicznego, uczenie radzenia sobie z emocjami i stresem.
- Wczesne wykrywanie problemów, współpraca z rodzicami i specjalistami.
- Zapewnienie dostępu do pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie szkoły.
Tylko wspólne, skoordynowane działania rodziny, szkoły i specjalistów mogą przynieść realne efekty w poprawie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Rekomendacje i dobre praktyki
Poprawa sytuacji w zakresie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży wymaga systemowych, długofalowych działań na wielu poziomach. Wśród rekomendacji i dobrych praktyk wymienić można:
- Zwiększenie nakładów na psychiatrię dziecięcą, kształcenie większej liczby specjalistów, rozwój różnorodnych form wsparcia.
- Wprowadzenie edukacji na temat zdrowia psychicznego do szkół, uczenie dzieci radzenia sobie z emocjami, stresem, budowania odporności psychicznej.
- Szkolenia dla rodziców i nauczycieli z zakresu profilaktyki, wczesnego wykrywania problemów, udzielania wsparcia.
- Kampanie społeczne przeciwdziałające stygmatyzacji osób z problemami psychicznymi, zachęcające do szukania pomocy.
- Rozwój telefonu zaufania i serwisów internetowych oferujących pomoc i wsparcie dla dzieci i młodzieży.
- Współpraca międzysektorowa – integracja działań systemu oświaty, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, organizacji pozarządowych.
Wdrożenie tych rekomendacji wymaga zaangażowania i współpracy wielu podmiotów – od decydentów, przez specjalistów, po całe społeczeństwo. Tylko wspólnym wysiłkiem możemy stworzyć warunki, w których dzieci i młodzież będą mogły cieszyć się dobrym zdrowiem psychicznym i harmonijnie się rozwijać.
Podsumowanie
Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży to wyzwanie, przed którym stoi obecnie nasze społeczeństwo. Pogarszające się statystyki, rosnąca liczba problemów i zaburzeń wymagają pilnych, zdecydowanych działań. Kluczowe jest zwiększenie dostępności profesjonalnej pomocy, edukacja, profilaktyka oraz budowanie wspierającego, przyjaznego środowiska w domu, szkole i całym społeczeństwie.
Pamiętajmy, że każde dziecko zasługuje na warunki, w których będzie mogło w pełni rozwinąć swój potencjał i cieszyć się dobrym zdrowiem – zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Od naszych działań zależy przyszłość kolejnych pokoleń. Zadbajmy o nią, stawiając zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży na pierwszym miejscu.