Wybiórczość pokarmowa u dzieci – jak z nią postępować?

Wybiórczość pokarmowa to powszechny problem wśród dzieci, szczególnie tych ze spektrum autyzmu. Ograniczony repertuar żywieniowy, awersja do określonych smaków, kolorów czy tekstur to tylko niektóre z objawów tego zjawiska. Jak rozpoznać wybiórczość pokarmową i jakie strategie wdrożyć, aby pomóc dziecku poszerzyć dietę? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Czym jest wybiórczość pokarmowa?

Wybiórczość pokarmowa to spożywanie ograniczonej ilości produktów spożywczych. Termin ten odnosi się do dzieci, które unikają jednej lub kilku grup pokarmowych, takich jak warzywa, owoce, produkty mleczne czy mięso. Wybiórczość pokarmowa może objawiać się również awersją do określonych smaków, kolorów, tekstur czy temperatur potraw.

Ważne jest rozróżnienie między „niejadkiem” a dzieckiem z wybiórczością pokarmową.

• „Niejadki” mogą spożywać ograniczoną liczbę produktów, ale jedzą przynajmniej jeden lub dwa produkty z każdej grupy pokarmowej.
• Dzieci z wybiórczością pokarmową mają znacznie bardziej ograniczony repertuar żywieniowy i unikają całych grup pokarmowych.

Przyczyny wybiórczości pokarmowej

Przyczyny wybiórczości pokarmowej mogą być różnorodne. Wśród nich wymienia się m.in.:

• Zaburzenia integracji sensorycznej i nadwrażliwość na bodźce smakowe, zapachowe czy dotykowe
• Problemy gastryczne, takie jak refluks czy przewlekłe zaparcia
• Trudna historia medyczna, która wpłynęła na zainteresowanie jedzeniem lub zdolność do jedzenia
• Niektóre schorzenia, takie jak autyzm
• Leki, które mogą zmieniać odczuwanie smaku czy tekstury
• Niezamierzone wzmacnianie zachowań związanych z wybiórczością przez rodziców

Ważne jest, aby przed wdrożeniem interwencji behawioralnych wykluczyć wszelkie schorzenia, które mogą leżeć u podłoża problemów z jedzeniem.

Wpływ wybiórczości pokarmowej na zdrowie

Wybiórczość pokarmowa może mieć negatywny wpływ na zdrowie dziecka. Ograniczony repertuar żywieniowy może prowadzić do niedoborów składników odżywczych, takich jak witaminy, żelazo, wapń czy cynk.

Konsekwencje zdrowotne wybiórczości pokarmowej mogą obejmować:

• Utratę masy ciała
• Odwodnienie
• Niski poziom energii
• Zahamowanie wzrostu
• Niedożywienie

Długoterminowe skutki mogą obejmować niedobory witamin prowadzące do szkorbutu, beri-beri, krzywicy czy utraty wzroku. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie odpowiednich interwencji.

Ocena wybiórczości pokarmowej

Podstawą diagnozy jest zawsze szczegółowy wywiad z rodzicami. Podczas rozmowy warto wykorzystać ustrukturyzowany kwestionariusz, który pomoże usystematyzować dane dotyczące preferencji pokarmowych dziecka, jego zachowań i reakcji w trakcie posiłków. Taki wywiad dostarcza cennych informacji na temat początku i przebiegu trudności, czynników je nasilających i łagodzących.

Kolejnym krokiem jest analiza dzienniczków żywieniowych prowadzonych przez rodziców . Zapisy dotyczące ilości, rodzaju i urozmaicenia spożywanych pokarmów oraz towarzyszących temu zachowań dziecka, są cennym uzupełnieniem wywiadu. Pozwalają ocenić skalę problemu i zidentyfikować produkty szczególnie problematyczne.

Kluczowe dla pełnej diagnozy jest badanie fizykalne dziecka, w tym ocena budowy i funkcjonowania narządów artykulacyjnych . Należy zwrócić uwagę na ewentualne nieprawidłowości anatomiczne (np. skrócone wędzidełko podjęzykowe, powiększone migdałki) oraz zaburzenia napięcia mięśniowego i koordynacji w obrębie aparatu orofacjalnego. Te czynniki mogą istotnie wpływać na umiejętności związane z przyjmowaniem pokarmów.

Cennych informacji dostarcza obserwacja dziecka w trakcie jedzenia. Ocenie podlegają wówczas umiejętności motoryczne związane z gryzieniem, żuciem i połykaniem, a także reakcje na różne konsystencje i smaki. Obserwacja dostarcza danych na temat strategii stosowanych przez dziecko (np. wypluwanie, zwracanie pokarmu, długie przetrzymywanie w jamie ustnej).

W ocenie wybiórczości pokarmowej coraz częściej wykorzystuje się specjalistyczne narzędzia, takie jak Skala Oceny Wrażliwości Kompleksu Ustno-Twarzowego. Skala ta, przeznaczona dla logopedów i terapeutów integracji sensorycznej, pozwala ocenić nadwrażliwość dotykową oraz funkcje oralne, anatomię i funkcjonowanie narządów artykulacyjnych. Wyniki uzyskane w skali pomagają różnicować podłoże trudności i planować dalszą terapię.

Kompleksowa diagnoza wybiórczości pokarmowej powinna uwzględniać również ocenę integracji sensorycznej. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego, szczególnie nadwrażliwość w obrębie jamy ustnej, często leżą u podłoża problemów z akceptacją pokarmów. Ocena reaktywności na bodźce smakowe, zapachowe i dotykowe oraz umiejętności ich modulacji jest ważnym elementem procesu diagnostycznego.

Strategie radzenia sobie z wybiórczością pokarmową

Radzenie sobie z wybiórczością pokarmową wymaga konsekwentnego wdrażania odpowiednich strategii behawioralnych. Ważne jest, aby dostosować interwencje do specyficznych problemów i preferencji dziecka.

Wśród skutecznych strategii wymienia się:

• Stopniowe wprowadzanie nowych pokarmów, zaczynając od tych o podobnym smaku i teksturze do już akceptowanych
• Wielokrotną ekspozycję na nowe smaki, nawet jeśli początkowo spotyka się to z odmową
• Modelowanie przez rówieśników i dorosłych spożywania nowych pokarmów
• Wzmacnianie pozytywne za próbowanie nowych produktów
• Zaangażowanie dziecka w przygotowywanie posiłków i wybór produktów

W cięższych przypadkach zaleca się konsultację ze specjalistą, np. behawiorystą lub psychologiem dziecięcym, który pomoże opracować zindywidualizowany plan interwencji.

Rola rodziców w radzeniu sobie z wybiórczością pokarmową

Rodzice odgrywają kluczową rolę w radzeniu sobie z wybiórczością pokarmową u dzieci. Ważne jest, aby byli konsekwentni we wdrażaniu ustalonych strategii i nie wzmacniali negatywnych zachowań związanych z jedzeniem.

Rodzice powinni:

• Ustalić stałe pory posiłków i przekąsek
• Ograniczyć dostęp do przekąsek między posiłkami
• Serwować zróżnicowane posiłki całej rodzinie
• Chwalić dziecko za próbowanie nowych produktów
• Nie zmuszać do jedzenia ani nie stosować kar za odmowę

Ważne jest również, aby rodzice stanowili dobry przykład, jedząc zdrowo i próbując nowych smaków. Dzieci uczą się przez obserwację i naśladowanie zachowań dorosłych.

Terapia wybiórczości pokarmowej

W przypadku bardziej nasilonych problemów z wybiórczością pokarmową konieczna może być terapia prowadzona przez interdyscyplinarny zespół specjalistów. W skład takiego zespołu mogą wchodzić m.in. psycholog dziecięcy, logopeda, terapeuta integracji sensorycznej czy dietetyk.

Terapia wybiórczości pokarmowej może obejmować:

• Treningi umiejętności żywieniowych
• Desensytyzację sensoryczną
• Terapię behawioralną
• Edukację żywieniową dla rodziców
• Dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb dziecka

Ważne jest, aby terapia była dostosowana do specyficznych problemów dziecka i angażowała rodziców jako aktywnych uczestników procesu terapeutycznego.

Podsumowanie

Wybiórczość pokarmowa to złożony problem, który wymaga konsekwentnego i zindywidualizowanego podejścia. Wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie odpowiednich strategii może pomóc dziecku poszerzyć repertuar żywieniowy i zapobiec negatywnym konsekwencjom zdrowotnym.

Kluczową rolę w radzeniu sobie z wybiórczością pokarmową odgrywają rodzice, którzy powinni stanowić dobry przykład i konsekwentnie wdrażać ustalone strategie. W bardziej nasilonych przypadkach konieczna może być terapia prowadzona przez interdyscyplinarny zespół specjalistów.

Pamiętajmy, że poszerzanie diety dziecka to proces, który wymaga czasu i cierpliwości. Małe kroki i konsekwencja to klucz do sukcesu w przezwyciężaniu wybiórczości pokarmowej.