Zastanawiasz się kto wpadł na pomysł, by stworzyć miejsce, gdzie dzieci i młodzież będą zdobywać wiedzę? Kto był pionierem edukacji i jak wyglądały pierwsze szkoły? Odpowiedź na to pytanie sięga czasów starożytnych, kiedy to powstały pierwsze systemy edukacyjne. Sprawdź się kto wymyślił pierwszą szkołę oraz jak rozwijało się szkolnictwo w Polsce i na świecie.
Kto wymyślił szkołę?
Za twórcę pierwszej szkoły uznaje się Platona, greckiego filozofa żyjącego w latach 427-347 p.n.e. Około 387 roku p.n.e. założył on w Atenach Akademię Platońską, która była pierwszą zorganizowaną instytucją edukacyjną w historii ludzkości. Platon wierzył, że edukacja jest kluczem do stworzenia idealnego państwa i społeczeństwa.
W Akademii Platońskiej nauczano przede wszystkim filozofii, matematyki i retoryki. Uczniowie prowadzili dyskusje i debaty, rozwijając swoje umiejętności krytycznego myślenia. Wśród słynnych absolwentów Akademii był Arystoteles, który później założył własną szkołę – Liceum.
Choć Akademia Platońska była pierwszą szkołą w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, warto pamiętać, że już wcześniej istniały różne formy edukacji. W starożytnym Egipcie i Mezopotamii funkcjonowały szkoły dla skrybów, gdzie uczono pisania i czytania. W Chinach od VI wieku p.n.e. działały akademie konfucjańskie.
Początki edukacji w starożytności
Idea edukacji sięga czasów starożytnych.
- W Sparcie: chłopcy od 7 roku życia przechodzili surowe szkolenie wojskowe, ucząc się dyscypliny i odwagi.
- W starożytnym Rzymie: edukacja była głównie prywatna. Rodziny zatrudniały tutorów, którzy uczyli dzieci w domu. Dopiero później powstały szkoły publiczne, gdzie chłopcy i dziewczęta w wieku 7-11 lat uczyli się czytania, pisania, podstaw nauk ścisłych i filozofii.
- Starożytne Indie i Chin: pierwsze szkoły koncentrowały się na nauce czytania, pisania i matematyki. W Chinach za czasów dynastii Xia (2070-1600 p.n.e.) powstały szkoły dla arystokracji, gdzie uczono rytuałów, literatury i łucznictwa.
Rozwój szkolnictwa w Europie
W średniowiecznej Europie edukacja była ściśle związana z Kościołem. Pierwsze szkoły powstawały przy klasztorach i katedrach. Nauczano w nich głównie teologii, łaciny i siedmiu sztuk wyzwolonych (gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki).
Przełomowym momentem było powstanie uniwersytetów. Pierwszym europejskim uniwersytetem był założony w 1088 roku Uniwersytet Boloński we Włoszech. W kolejnych stuleciach powstawały kolejne uczelnie, m.in. Uniwersytet Paryski (1150), Uniwersytet Oksfordzki (1167) i Uniwersytet Jagielloński (1364).
Wraz z nadejściem renesansu i reformacji zaczęto przywiązywać większą wagę do edukacji świeckiej. Erazm z Rotterdamu, wybitny humanista, postulował reformę szkolnictwa i nauczanie w językach narodowych zamiast po łacinie. Z kolei Marcin Luter podkreślał znaczenie edukacji dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia społecznego.
Nowoczesne systemy edukacji
W XVIII wieku pojawiły się pierwsze koncepcje powszechnej, obowiązkowej edukacji. We Francji w czasie rewolucji wprowadzono bezpłatne szkolnictwo podstawowe. W Prusach w 1763 roku ustanowiono obowiązek szkolny dla dzieci w wieku 5-13 lat.
Ważną postacią w historii nowożytnej pedagogiki był Jan Amos Komeński. Ten czeski myśliciel opracował zasady poglądowości i stopniowania trudności w nauczaniu. Podkreślał też rolę wychowania moralnego i fizycznego obok kształcenia intelektualnego.
W XIX wieku rozwinęły się nowe nurty pedagogiczne. Johann Heinrich Pestalozzi propagował nauczanie oparte na obserwacji i doświadczeniu. Friedrich Fröbel stworzył koncepcję wychowania przedszkolnego i założył pierwsze przedszkole (tzw. ogródek dziecięcy). Z kolei John Dewey był twórcą progresywizmu, który kładł nacisk na uczenie się przez działanie i rozwiązywanie problemów.
Początki szkolnictwa w Polsce
Początki szkolnictwa na ziemiach polskich sięgają X-XI wieku, kiedy to powstawały pierwsze szkoły przykatedralne i przyklasztorne. Ważnym momentem było założenie Akademii Krakowskiej (obecnie Uniwersytet Jagielloński) w 1364 roku przez króla Kazimierza Wielkiego.
W 1773 roku powołano Komisję Edukacji Narodowej – pierwsze ministerstwo edukacji w Europie. KEN przeprowadziła gruntowną reformę szkolnictwa, wprowadzając m.in. nowe programy nauczania i podręczniki w języku polskim. Utworzono trójstopniowy system szkół:
- podstawowych (parafialne),
- średnich (podwydziałowe),
- wyższych (wydziałowe).
W okresie zaborów szkolnictwo polskie przeżywało trudne chwile. Zaborcy dążyli do germanizacji i rusyfikacji młodego pokolenia Polaków. Mimo to działały tajne szkoły i uniwersytety, podtrzymujące ducha polskości.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku przystąpiono do odbudowy i reformy oświaty. Wprowadzono obowiązek szkolny i ujednolicono system edukacji. Ważną rolę odegrały Ustawa Jędrzejewiczowska z 1932 roku, wprowadzająca 7-letnie szkoły powszechne i 4-letnie gimnazja, oraz reforma Janusza Jędrzejewicza z 1933 roku, tworząca 2-letnie licea ogólnokształcące.
Alternatywne koncepcje edukacji
W XX wieku pojawiło się wiele alternatywnych koncepcji pedagogicznych, kwestionujących tradycyjny model szkoły. Jedną z nich była pedagogika Marii Montessori, oparta na swobodnym rozwoju dziecka i nauce przez zabawę. Montessori stworzyła specjalne pomoce dydaktyczne stymulujące zmysły i rozwijające samodzielność uczniów.
Innym nurtem była pedagogika Celestyna Freineta, francuskiego nauczyciela, który propagował uczenie się przez działanie, swobodną ekspresję i pracę w grupach. W szkołach Freineta uczniowie sami redagowali gazetki szkolne, prowadzili korespondencję i organizowali wycieczki badawcze.
Z kolei Rudolf Steiner, twórca antropozofii, był inicjatorem ruchu szkół waldorfskich. Kładł on nacisk na wszechstronny rozwój dziecka – intelektualny, artystyczny i duchowy. W szkołach waldorfskich duże znaczenie przywiązuje się do zajęć praktyczno-artystycznych, takich jak prace ręczne czy eurytmia (sztuka ruchu).